Wie op zoek is naar niet-Joodse personen die in de Tweede Wereldoorlog in Duitsland zijn omgekomen, kan in WieWasWie terecht. De collectie Rode Kruiskaarten en Duitse overlijdensakten van het CBG|Centrum voor familiegeschiedenis zijn hier digitaal doorzoekbaar op persoonsnaam.
Afb. header. Herdenking van de bevrijding van Ravensbrück bij het Ravensbrück-monument op het Museumplein in Amsterdam, 23 april 1982. Nationaal Archief/ Fotocollectie Anefo
Oorlogsbronnen bij het CBG|Centrum voor familiegeschiedenis
De Duitse overlijdensakten en de Rode Kruiskaarten zijn twee belangrijke bronnen die meer duidelijkheid geven over het lot van Nederlanders die tijdens de oorlogsjaren – al dan niet gedwongen – in Duitsland verbleven. De verzameling Duitse akten bestaat uit afschriften van overlijden, die kort na de oorlog in opdracht van de geallieerden door Duitse gemeenteambtenaren zijn opgesteld. De Rode Kruiskaarten zijn afkomstig van het Nederlandse Rode Kruis. Dit kaartsysteem werd gebuikt om informatie over vermiste personen bij te houden. Informatie werd verkregen van bijvoorbeeld teruggekeerde krijgs- en concentratiekampgevangenen of tewerkgestelden uit Duitsland. Beide bronnen zijn in WieWasWie terug te vinden door te filteren op Documenttype ‘Tweede Wereldoorlog’.
Afb. 1. Dr. Petronella Elisabeth Brugsma (Groningen, 1 januari 1887 - Ravensbrück, 24 april 1945). Nationaal Archief/ Doodenboek Oranjehotel en CBG Verzamelingen
Dr. Petronella Elisabeth Brugsma
Tussen de ruim 70.000 akten zit ook de overlijdensakte van ‘die niederländische Staatsangehörige Petronella Elisabeth Brugsma, Nervenärtzin’. Elisabeth Brugsma studeerde geneeskunde in Groningen en specialiseerde zich in psychiatrie. Na haar promotie vestigde ze zich in 1921 in Den Haag, waar zij een eigen praktijk als zenuwarts had. Tijdens de bezetting was Brugsma betrokken bij het artsenverzet Medisch Contact. Zij verleende onder andere hulp aan mannen die waren opgeroepen voor de arbeitseinsatz door valse attesten voor vrijstelling van tewerkstelling te verzorgen. In 1943 was ze al een keer opgepakt, maar vrij snel weer vrijgekomen.
Zomer 1944 loopt het alsnog mis. Een NSB’er die in de tram een gesprek tussen twee van Brugsma’s ‘patiënten’ afluisterde, gaf haar aan bij de Duitse bezetter. Op 18 juli 1944 werd ze door de Gestapo gearresteerd en naar het Oranjehotel in Scheveningen gebracht. Enkele dagen later werd ze naar Vught overgebracht, en vanuit daar werd ze in september 1944 op transport gezet naar het vrouwenkamp Ravensbrück. Hier werd zij op 9 september ingeschreven.
In Ravensbrück werd Brugsma ingezet bij de verzorging van de zieken. Dit hield echter op toen ze weigerde mee te werken aan medische experimenten op medegevangenen. Daarna werd zij evenals de andere gevangenen tewerkgesteld. In februari 1945 werd zij met tweehonderd andere Nederlandse vrouwen overgebracht naar het werk- en vernietigingskamp Uckermark. Maar na een week of vier werd de doodzieke Brugsma weer overgebracht naar Ravensbrück. In april 1945 mochten, na bemiddeling van het Zweedse en Deense Rode Kruis, circa 7.500 vrouwen het kamp verlaten. De ruim 20.000 overgebleven gevangenen werden eind april op dodenmars gestuurd, terwijl zo’n 3.000 ernstig verzwakte vrouwen achterbleven in het kamp waar zij op 30 april werden bevrijd. Wrang genoeg kon Elisabeth Brugsma dit niet meer meemaken: op 24 of 25 april overleed zij aan de tyfus in Ravensbrück.
Afb. 2. Plaquette ter herinnering aan het overlijden van Elisabeth Brugsma in het concentratiekamp Ravensbrück. Elisabeth Brugsmaflat, Den Haag.
De Nederlandse Soroptimistclub in Den Haag
Ook op andere maatschappelijke terreinen was Elisabeth Brugsma zeer geëngageerd. In november 1927 werd zij lid van de eerste Nederlandse Soroptimistclub: sorores (zusters) die het optimum (beste) nastreven. Brugsma zette zich in voor het verbeteren van de positie van de werkende vrouw en voor betere huisvestingsmogelijkheden voor alleenstaande, werkende vrouwen. De Haagse Soroptimisten riepen in 1947 de Elisabeth Brugsma-stichting in het leven, met als doel woonruimte te creëren voor alleenstaande, werkende vrouwen. Tien jaar later kon aan de Elisabeth Brugsmaweg de Elisabeth Brugsmaflat worden geopend: een flat special bedoeld voor deze doelgroep. Elk jaar wordt hier op 25 april deze bijzonder geëngageerde en geëmancipeerde vrouw herdacht.
Verder lezen
CBG|Centrum voor familiegeschiedenis: themapagina De Tweede Wereldoorlog
Netwerk Oorlogsbronnen: de levenslijn van Petronella Elisabeth Brugsma
Digitaal Vrouwenlexicon van Nederland: Petronella Elisabeth Brugsma (1887-1945)
