Vele Nederlandse ambtenaren en militairen in voormalig Nederlands-Indië trouwden bij volmacht, ofwel ‘met de handschoen’ met hun Nederlandse verloofd. Het huwelijk werd in Nederland gesloten, waarbij de bruidegom op het moment suprême vertegenwoordigd werd door een bij notariële volmachtakte vastgelegde plaatsvervanger.
Afb. header. Landschap en desa in de omgeving van de vulkaan Ungaran op Midden-Java (regentschap Semarang). Tropenmuseum Amsterdam
Trouwen met de handschoen, zoals het in de volksmond wordt genoemd, is een huwelijksvoltrekking waarbij een van de partners niet aanwezig kan zijn, en wordt vervangen door een volmachtnemer. Met name in voormalig Nederlands-Indië kwam dit regelmatig voor: de bruidegom woonde en werkte in de kolonie, terwijl zijn bruid nog in Nederland verbleef. Via een notariële volmachtakte werd een plaatsvervanger benoemd – vaak een broer of neef – die tijdens het huwelijk de bruidegom vertegenwoordigde.
Op de aktedetailpagina van het huwelijk in WieWasWie zie je meestal niet direct dat het om een huwelijk bij volmacht gaat. Maar als je de oorspronkelijke huwelijksakte bekijkt, zie je twee (meestal) mannennamen staan en een variatie op de formulering ‘optredende als bijzonder gevolmachtigde van’. Ook in huwelijksadvertenties wordt vermeld als er bij volmacht is getrouwd.
Mysterieuze Betsy
Mijn aandacht werd getrokken door een bijzonder huwelijksportret in de collectie van het Rijksmuseum. De in het wit geklede bruid staat naast een stoel waarop een foto staat van een jongeman, gekleed in tropenuniform, op de zitting ligt een bruidsboeket.
Afb. 1. Trouwfoto van Betsy. Rijksmuseum Amsterdam
Op de achterkant van de foto staat geschreven: ‘ter herinnering aan ons innig geliefd kind, onze onvergetelijke, dierbare Bets. Overleden te Poerwodadie 1 Maart 1915’. De foto zit in een fotoalbum – volgens de inscriptie ‘eigendom van Mevrouw de Bloeme-Hofdijk’ – met verschillende afbeeldingen van bezienswaardigheden op Java. Mevrouw De Bloeme-Hofdijk was snel gevonden in WieWasWie, maar deze Cornelia Lamberta Petronella Hofdijk kon de mysterieuze ‘Betsy’ niet zijn aangezien zij pas in 1947 overlijdt. Ook haar dochter Cornelia kwam niet in aanmerking.
Maar wie was Betsy dan wel? De overlijdensdatum op de achterkant van de foto bleek de sleutel. Via Delpher was de overlijdensadvertentie te traceren waarin in dezelfde bewoordingen (dierbaar en onvergetelijk) wordt vermeld dat Betsy, echtgenote van G.A.M. Brondgeest en dochter van A. von Ende en H.C. Hoedt is overleden. Met deze gegevens en WieWasWie kan haar leven vervolgens gereconstrueerd worden.
Afb. 2. Overlijdensadvertentie van Betsy Brondgeest-Hoedt. Het Vaderland, 10 april 1915. Delpher
Een kort huwelijk
Op 18 maart 1914 trouwde Suzanna Elisabeth (Betsy) Hoedt met George Alphonse Matthias Brondgeest, ambtenaar bij het Boswezen te Groendih (Semarang). Aangezien de bruidegom in Indië verbleef, had hij George Frederik Carel Hoedt, een oom van de bruid, aangewezen als zijn bijzonderlijk gevolmachtigde. Zijn vader kon deze rol niet op zich nemen aangezien hij volgens de akte ‘wegens krankzinnigheid niet in staat [is] zijn wil kenbaar te maken’.
Afb. 3. Akte van het op 18 maart 1914 gesloten huwelijk tussen George Brondgeest en Suzanne Hoedt. Huwelijksadvertentie in De Avondpost, 23 maart 1914. Haags Gemeentearchief / Delpher
Betsy Hoedt was een telg uit een Nederlands-Indisch geslacht: haar vader werd geboren in Amboina (Molukken) en haar moeder in Menado (Celebes). Betsy werd op 15 februari 1886 te Palembang geboren en woonde hier tot 1900 toen het hele gezin naar Den Haag verhuisde. Waar ze haar aanstaande heeft ontmoet is niet te achterhalen, maar het bruidspaar trouwde met de handschoen in Den Haag. Tien dagen later zette Betsy koers naar Batavia aan boord van de Koningin Emma waar ze op 2 mei in Tandjong-Priok aankwam.
Het echtpaar vestigde zich in Purwodadi, een stad op Midden-Java gelegen aan het traject van de Semarang-Joana Stoomtram Maatschappij. Al snel was er gezinsuitbreiding: op 3 februari 1915 werd hun dochtertje Emma Johanna geboren. Wellicht was het een zware bevalling of traden er complicaties op; nog geen maand later overleed Betsy in het plaatselijke ziekenhuis. Helaas bleef haar ouders en echtgenoot verder verdriet niet bespaard: in 1918 overleed de kleine Emmy eveneens.
Afb. 4. Overlijdensadvertentie Emmy Brondgeest. De Avondpost, 14 november 1918. Delpher
George Brondgeest hertrouwde in 1916 te Buitenzorg met Theodora Maria Antoinette Barends, drie jaar later werd dit huwelijk door echtscheiding ontbonden. In 1928 trad hij in Batavia voor de derde keer in het huwelijk met de zestien jaar jongere Sieglinde Cornelia Mauer.
Verder lezen
Kijk voor meer zoektips op de CBG-themapagina Je Indische Stamboom
Onderzoek naar de burgerlijke stand van voormalig Nederlands-Indië via de Regerings-Almanakken op de website Roosje Roos
