Een wijziging in de geslachtsnaam kan voor genealogen een flinke puzzel vormen. Onder een naamswijziging verstaan we de verandering van de familienaam, of een toevoeging hieraan.
Afb. header. De Oranjeboomstraat in de wijk Feijenoord te Rotterdam, ca. 1910. Collectie Stadsarchief Rotterdam
Een verandering van de familienaam kan worden aangevraagd wanneer de geslachtsnaam als storend wordt ervaren, of bij de erkenning van een buitenechtelijk kind. In het geval dat de familienaam van de vrouw dreigt uit te sterven, kan er een verzoek worden ingediend om deze naam aan de geslachtsnaam van de vader toe te voegen. Het verzoek tot naamswijziging wordt aan het staatshoofd gericht, en vervolgens door het ministerie van Justitie onderzocht. Wanneer de eindbeslissing positief is, wordt de naamswijziging per Koninklijk Besluit verleend.
Naamsveranderingen worden doorgevoerd in het geboorteregister van de burgerlijke stand. De wijziging werd ingeschreven in het lopende register: wanneer iemand die in 1820 geboren is, in 1865 van naam veranderde, werd dat ingeschreven in het register van 1865. Om het jaar van de naamswijziging te vinden kun je ook gebruik maken van de Staatscourant, die via Delpher online doorzoekbaar is. Overigens werd de naamswijziging meestal ook aangetekend bij de daadwerkelijk geboorteakte, dit gebeurt tegenwoordig nog steeds.
Sörensen, Jansen of toch Van Viegen?
Op 5 januari 1901 diende Thomas Nolen het verzoek in om de achternaam van zijn tienjarige protegé Marie Louise Sörensen te mogen veranderen in het non-descripte ‘Jansen’. Onderaan de advertentie in de Staatscourant staat tussen vierkante haken ‘kosteloos’. Een kosteloze naamswijziging kan slechts wanneer degene van wie je de achternaam draagt onherroepelijk veroordeeld is voor het plegen van een misdrijf.
Afb. 1. Advertentie in de Nederlandsche Staatscourant, 9 januari 1901. Collectie Koninklijke Bibliotheek/ Delpher
Het verzoek tot naamswijziging werd op 15 februari 1902 per Koninklijk Besluit toegekend, en vanaf dat moment ging Marie Louise Sörensen onder de naam Jansen door het leven. Dit was echter niet haar eerste naamswijziging: het op 5 september 1890 te Rotterdam geboren meisje zag het levenslicht als Marie Louise van Viegen. Vier maanden later trad haar moeder in het huwelijk en werd het meisje erkend door de bruidegom Jens Peter Sörensen. Haar tien jaar oudere (half)zus Catharina werd eveneens door hem ‘geëcht’.
73 getuigen en één gifmengster
Het echtpaar Sörensen-Van Viegen woonde met de twee meisjes aan de Oranjestraat te Rotterdam. Na hun huwelijk werden nog drie kinderen geboren, die echter alle drie nog voor hun eerste verjaardag overleden. Sörensen werkte als stuurman. Om wat extra’s te verdienen, verhuurde het echtpaar kamers aan kostgangers.
Een kleine twee maanden na het overlijden van hun derde kind, meldde Sörensen zich op 13 september 1897 vanwege helse pijnen ziek op zijn werk. De volgende nacht stierf hij. Na zijn overlijden kreeg Catharina ruim 1.100 gulden uitgekeerd aan verzekeringen en begrafenisfondsen, die zij op Sörensens leven had afgesloten. Een jaar later werd een van de kostgangers, de gefortuneerde Mozes Samuel Cohen, ernstig ziek. Na drie dagen hevig braken, overleed Cohen op 19 juni 1898 onder verdachte omstandigheden. Nog geen maand later vertoonde dochter Catharina dezelfde ziekteverschijnselen en zij stierf op 21 augustus 1898. Een maand voor Catharina’s overlijden had Van Viegen de levensverzekering van haar dochter verhoogd tot ruim 2.000 gulden.
Drie verdachte sterfgevallen binnen een jaar wekte de interesse van de politie. Er werd huiszoeking gedaan waarbij arsenicum werd aangetroffen. De politie gelaste ook de opgraving van de drie lichamen, evenals van de drie vroeg gestorven baby’s. Zowel het lichaam van Sörensen, als dat van Cohen en Catharina bleek sporen van arsenicum te bevatten. Tijdens de breed in de pers uitgemeten rechtszaak werd Catharina van Viegen – de gifmengster van Feijenoord – in januari 1900 veroordeeld tot een levenslange gevangenisstraf in de vrouwengevangenis van Gorinchem. Tevens werd ze uit het ouderlijk gezag ontzet.
Afb. 2. Veroordeeldenkaart van Catharina van Viegen, veroordeeld tot levenslang in de Vrouwengevangenis van Gorinchem. Collectie Stadsarchief Amsterdam
Een besmette familienaam
Even terug naar Marie Louise: gezien alle persaandacht voor de zaak, en de ‘besmette’ familienamen Sörensen en Van Viegen, is het niet zo gek dat ze verder wilde leven onder een zo onopvallend mogelijke naam. Na de advertentie in de Staatscourant is Marie Louises spoor even zoek, maar in 1910 duikt ze op als leerling-verpleegster in het Stedelijk Ziekenhuis aan de Bergseweg te Rotterdam. Kort na haar dertigste verjaardag zou Marie Louise in ditzelfde ziekenhuis overlijden.
Afb. 3. De geboorteakte van Marie Louise van Viegen met in de kantlijn aantekeningen van beide naamswijzigingen. Collectie Stadsarchief Rotterdam
Gerelateerd
Zoekhulp Nationaal Archief: Naamsverandering of naamsaanneming, 1813-1972
CBG kennispagina: Over familienamen
